Nederland staat voor een groot aantal uitdagingen waar de hele maatschappij mee te maken heeft of krijgt, zoals bijvoorbeeld de energietransitie. Met de aanpassingen die we doen in het kader van de Omgevingswet kunnen en zullen we daar rekening mee moeten houden. De grote uitdaging daarbij is om activiteiten af te wegen op het niveau van meerwaarde voor de samenleving in plaats van op projectniveau. Tijdens een verdiepingsessie op 14 oktober 2021 is er gepraat over hoe we dit kunnen bereiken!
De verdiepingssessie was de 5e bijeenkomst in een serie waarbij vertegenwoordigers van ProRail, Movares, Rijkswaterstaat, Sweco en Witteveen+Bos van gedachten wisselen over de Omgevingswet. Na een prikkelende introductie van Harm Borgers, expert strategische implementatie Omgevingswet, spraken de deelnemers met elkaar verder in deelsessies. Lees hier het uitgebreide verslag van de bijeenkomst.
De samenhang van alles
‘Dé paradigmawisseling die de Omgevingswet met zich meebrengt is: kijken vanuit het perspectief van de omgeving’, vat Harm Borgers, expert strategische implementatie Omgevingswet bij KoxDeVoogd, onze toekomst samen. Jezelf afvragen hoe je het nog beter kunt doen voor de samenleving. Dit is geen vrijblijvende ‘mijmering’. Het digitale stelsel, dat fungeert als schil om alle elementen van de wet, maakt alles zichtbaar. Voor partners én samenleving. Je kunt een project daarom niet meer uitvoeren zonder samenhang te creëren met andere programma’s en projecten én het maatschappelijke of burgerperspectief. Dat vergt een meer open houding en samenwerking op basis van wederkerigheid. De Omgevingswet helpt je hierbij door zoveel mogelijk maatwerkmogelijkheden te bieden.
Integrale kansen creëren en benutten
De omschreven samenhang betekent ook dat je integrale kansen moet creëren en benutten. Dat is niet altijd eenvoudig omdat ‘het spel soms op verschillende borden wordt gespeeld’. Een mooi voorbeeld hiervan is de relatie met de Regionale Energie Strategieën (RES), een belangrijke pijler in de duurzaamheidspraktijk. ProRail zoekt naar mogelijkheden om zijn duurzaamheidsambitie onder de Omgevingswet en in samenhang met de RES-en gestalte te geven. Hierbij doet zich een aantal knelpunten voor, zoals onduidelijkheid over de status van de RES-en en de samenhang met de omgevingsvisie. Belangrijk dus om ‘met elkaar aan tafel te komen’.
Witteveen+Bos onderzoekt de bredere relatie tussen de RES en de Omgevingswet. Hoe kunnen die twee elkaar versterken door met verschillende partijen samen te werken en welke rol kan het instrument ‘programma’ uit de Omgevingswet hierin spelen? Dit instrument biedt de kans om afspraken op verschillende niveaus vast te leggen. Zo kun je bijvoorbeeld voorkomen dat een idee voor windmolens, waarvoor een transformator nodig is op gemeentegrond, in een (te) laat stadium spaak loopt.
Een ander mooi voorbeeld van het creëren en benutten van integrale kansen is de Mobiliteitsvisie Beverwijk 2030. Deze visie is opgesteld als bouwsteen voor de Omgevingsvisie. Bij het opstellen ervan koos Sweco voor een benadering met aandacht voor de belangen zelfredzaam, gezond & leefbaar, duurzaam en bereikbaar & toegankelijk. Met andere woorden: er is heel nadrukkelijk gekeken naar de meerwaarde voor de samenleving, ook op de langere termijn. Een uitgebreid en continu participatieproces was hierbij natuurlijk onmisbaar.
Participatie: maatschappelijke behoeften in beeld
Participatie van inwoners is in de Omgevingswet de regel. Daarvoor is het nodig dat je er vroeg in het proces aandacht aan besteedt. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit aan te pakken. Zo gebruikt Movares een goed gewaardeerde webtool waarop inwoners op interactieve kaartbeelden de invloed van een project op hun woonomgeving kunnen zien. Het is wel belangrijk dat de gebruikte (digitale) tools voor alle inwoners inzichtelijk en begrijpelijk zijn én dat je alle inwoners weet te bereiken. Dit leidt tot meer werk aan de voorkant. Maar betere projecten en een groeiend vertrouwen van burgers in de overheid, zijn die inspanning meer dan waard.
Het is goed om vooraf wel al helder te hebben waar zij aan kunnen en zouden moeten bijdragen. Dit verwachtingsmanagement is belangrijk om teleurstellingen te voorkomen. In aanvulling hierop kun je ook duidelijk maken dat je belangen afstemt in plaats van afweegt om tot een zo goed mogelijke ruimtelijke ordening te komen. Hiermee neemt het vertrouwen in de inspraak weer verder toe.
In de praktijk blijkt het voor veel collega’s nog wel een zoektocht naar goede participatievormen waarin wederkerigheid centraal staat. Maar heb je eenmaal de juiste vorm voor je project gevonden, dan helpt dat je om een praktisch projectdoel (‘leg een weg aan’) om te vormen naar een maatschappelijk projectdoel (‘verbeter de bereikbaarheid’). Om echt gebiedsgericht te werken in plaats van projectgericht. En daar doen we het uiteindelijk allemaal voor.
De 3 belangrijkste lessen
- Het Omgevingswetinstrument ‘vrijwillig programma’ kan een rol spelen in het maken van praktische afspraken tussen regionale overheden en andere belanghebbenden.
- Om de ‘grote opgaven van nu’ aan te pakken moet je je niet laten leiden door de waan van de dag
- Verwachtingsmanagement bij participatie zorgt dat participatie slaagt. Waar kunnen inwoners wel over meepraten? En wat staat eigenlijk al vast?