Experimenteren met de projectprocedure voor RegioExpres

Zo wordt er in plaats van een provinciaal inpassingsplan toegewerkt naar een projectbesluit, één van de instrumenten van de Omgevingswet. Sophie Bruil licht toe: “Toen ik in 2019 betrokken raakte bij de plannen voor spoorverdubbeling leek het mij niet meer dan logisch dat we gingen nadenken over wat de naderende inwerkingtreding van de Omgevingswet hiervoor zou betekenen. In overleg met ProRail hebben we besproken om voor te sorteren op de wet en de stappen te volgen van de projectprocedure.”

Vroegtijdige participatie

De Omgevingswet stimuleert vroegtijdige participatie. Door verschillende belangen, meningen en alternatieven snel op tafel te krijgen kom je tot betere besluiten. De provincie Gelderland sorteert hierop voor. In oktober 2020 publiceerde zij een kennisgeving van het voornemen en een kennisgeving participatie, de eerste twee stappen van de projectprocedure. Daarna volgde de verkenningsfase. Bruil: “We namen de omgeving meteen al goed mee, meer dan we onder de Wet ruimtelijke ordening zouden doen. Zo organiseerden we digitale informatiebijeenkomsten, ontwerpsessies en keukentafelgesprekken. En in 2021 lanceerden we een online PraatMee-omgeving, waarin omwonenden stippen op een kaart kunnen zetten om hun ideeën, aandachtspunten en zorgen kenbaar te maken.”

Verwachtingen managen

Wat leverden deze acties op? Erik Mol: “Bij RegioExpres zijn we vrij vroeg met de omgeving in gesprek gegaan om te horen wat er speelt. Als je dan tegen problemen aanloopt kun je meestal nog geen concrete oplossingen bieden, maar je kunt er wel op anticiperen later in het proces. Het is belangrijk om te weten wat er speelt, welke zorgen mensen hebben, zodat je daar iets mee kunt doen op het moment dat het ook echt kan. Bovendien voelen mensen zich gehoord en serieus genomen als je naar ze luistert.” Sophie Bruil: “En je haalt natuurlijk ook wensen op. Wat bijvoorbeeld te doen met een pad dat dicht tegen de spoorlijn aanligt. Ervaren mensen het als een donker onveilig pad, of wordt het juist veel gebruikt om de hond uit te laten? Vanaf het provinciehuis kan ik dat niet zien op Google Maps. De inbreng van de omgeving is nodig om de waarde van dat pad te kennen.”

Zowel Mol als Bruil geven aan dat het belangrijk is mensen goed mee te nemen in wat er al wel en niet mogelijk is. “In het najaar van 2020 hebben we de zienswijzen gedeeld en je ziet dat mensen zoekende zijn om een concreet niveau te vinden waarop ze kunnen reageren. Ze wilden bijvoorbeeld weten wanneer die extra trein er komt en hoeveel geluid dat gaat veroorzaken. Maar aan het begin van de verkenningsfase kun je die vragen nog niet beantwoorden. Je kunt dan alleen aangeven wat het geluid wettelijk maximaal mag zijn. Wij moeten als projectorganisatie leren hoe we hiermee omgaan. Maar ook de omgeving zal eraan moeten wennen dat de overheid met een plan of opgave komt waarvan het onduidelijk is hoe en zelfs óf het wordt uitgevoerd. Wat dan helpt is de verwachtingen managen en de kaders van het project goed aangeven. Vooral ook in beeld. Stel een concreet stappenplan op, maak een tijdlijn, gebruik plaatjes. En zeg ook heel duidelijk: we zijn pas aan het begin. Voordat de schop de grond in gaat zijn we een aantal jaren verder. En er is een reële kans dat het project anders wordt uitgevoerd dan we nu voor ogen hebben.”

Participatie als het kan

Bruil benadrukt dat het niet per definitie zo is dat er onder de Omgevingswet altijd en uitgebreid participatie moet plaatsvinden: “Het gaat er om dat je een bewuste afweging maakt en goed nadenkt over of en waar er ruimte is om de omgeving te betrekken. En dat je daar vervolgens verantwoording over aflegt. Kortom: dat je duidelijk bent in wat je gaat doen en hoe je het gaat doen. Je ziet nu ook dat in het voorkeursalternatief een hele paragraaf is opgenomen over participatie. Dat is echt nieuw en zou je niet tegenkomen in een inpassingsplan”. Mol ziet meer voordelen: “Met de komst van de Omgevingswet wordt de inzet van participatie meer gestructureerd en minder persoonsafhankelijk en ad hoc.” Bruil vult aan: “Uiteindelijk hebben we natuurlijk niet een wet nodig maar een mindset. Het gaat erom of je als overheid bereid bent te luisteren naar je burgers”.

Sneller, mooier en beter

De laatste stap in de projectprocedure is het vaststellen van een projectbesluit. Bruil en Mol roepen in koor dat dat nog een uitdaging is, waar ze veel in te onderzoeken hebben. Bruil: “Een inpassingsplan is een rapport dat je vast kunt houden, bij een projectbesluit ligt het anders dat moet namelijk worden ontsloten via het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet). Hoe dat moet dat gaan we met elkaar het komend jaar uitvinden. Maar als de Omgevingswet op 1 januari 2023 in werking treedt, dan is de provincie Gelderland goed voorbereid om een ontwerp-projectbesluit ter inzage te leggen en een projectbesluit te nemen.”

Voor andere organisaties die ook een projectprocedure willen starten hebben de planologen nog wel wat tips: “Begin gewoon. Onder het oude recht kun je heel goed werken in de geest van de Omgevingswet. Wees niet bang en ga experimenteren. Kijk naar wat je nodig hebt als je plan na inwerkingtreding van de Omgevingswet een projectbesluit wordt. Onderzoek hoe je de participatie kunt vervlechten in je project. En kijk goed naar wie je meeneemt, besteedt daar aandacht aan. Want het gaat niet om de participatie op zich, maar om het sneller, mooier en beter maken van je plan.’