Werken met water in de geest van de Omgevingswet

Wat is het NWP en hoe is het Ontwerp NWP tot stand gekomen?

Voorheen werd elke zes jaar een Nationaal Waterplan en een Beheer- en Ontwikkelplan voor de Rijkswateren opgesteld, vertelt Elisabeth Sijbrandij, strategisch omgevingsmanager en plaatsvervangend programmamanager NWP. ‘Anticiperend op de komst van de Omgevingswet is ervoor gekozen die plannen samen te brengen in één programma en daarmee dus ook ‘beleid’ en ‘uitvoering’ in één programma aan elkaar te koppelen. Uitgangspunten voor dit NWP waren: we maken er als rijksoverheid één programma van, met één planMER, één participatietraject en één gezamenlijk programmateam waar zowel beleid als uitvoering gezamenlijk in optrekken. Om te zorgen voor een samenhangende aanpak en besluitvorming is daarbij in lijn met de Omgevingswet nauw samengewerkt met de andere departementen – Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties – en de koepels UvW, IPO, VNG en Vewin, in een breed programmateam.’

Waarom een Nationaal Water Programma?

‘De wateropgaven in Nederland zijn groot en worden in de toekomst alleen maar groter’, schetst Sijbrandij over het ‘waarom’ van het NWP. ‘Klimaatverandering, bodemdaling, milieuverontreinigingen en schaarse ruimte zorgen voor grote uitdagingen. Bovendien zijn de wateropgaven steeds meer onderling verbonden, en vragen ze om een integrale aanpak. We willen natuurlijk droge voeten houden in natte periodes. Maar in een droge zomer willen we ook over voldoende zoet water kunnen beschikken. Hoe zorg je voor een goede waterverdeling door het hele jaar heen?’

Verwevenheid van opgaven

‘Daarnaast staan de wateropgaven allang niet meer op zichzelf’, vervolgt Sijbrandij. ‘Er is een steeds grotere verwevenheid met andere opgaven in de fysieke leefomgeving. Zo kunnen doelen voor klimaatadaptatie niet los gezien worden van verstedelijking en woningbouw, en zijn doelen voor waterkwaliteit nauw verbonden met het landbouwbeleid. Alle opgaven komen samen in onze fysieke leefomgeving en daar is ruimte voor nodig, terwijl deze in Nederland schaars is. Vandaar dat het zo belangrijk is om op zoek te gaan naar oplossingen die verschillende opgaven combineren. Een integrale aanpak is een belangrijk principe dat ten grondslag ligt aan dit Nationaal Water Programma.’

Uitwerking Nationale Omgevingsvisie voor het waterdomein

De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) beschrijft voor welke keuzes we in Nederland staan als het gaat om het vormgeven en inrichten van onze leefomgeving. ‘Het NWP kun je zien als een uitwerking van die omgevingsvisie voor het waterdomein. Het waterbeleid en de uitvoering daarvan worden verder uitgewerkt en het NWP bevat een gebiedsgerichte uitwerking van de verschillende delen van het hoofdwatersysteem. Ook werkt het NWP de afwegingsprincipes uit de NOVI – niet afwentelen, combineren van functies, en kijken naar de kenmerken van het gebied – verder uit en geeft hierbij een aantal voorbeelden.

Unieke manier van werken

Het Ontwerp NWP is op een unieke manier tot stand gekomen, vertelt Sijbrandij: ‘Beleid en uitvoering hebben als één programmateam aan het document gewerkt en deze domeinen nadrukkelijk aan elkaar geknoopt. Dat was soms best uitdagend, omdat onze (digitale) werkomgevingen verschillend georganiseerd zijn en omdat we vanuit verschillende invalshoeken – beleidsontwikkeling en uitvoeringspraktijk – naar opgaven kijken. Beleid heeft de voorkeur om zaken kort en op hoofdlijnen te beschrijven omdat nog niet alles duidelijk is, terwijl de uitvoering behoefte heeft aan een meer uitgebreide vaststelling van wat er verwacht wordt om voldoende kader voor de uitvoering te hebben en verwachtingen te kunnen managen. Deze directe uitwisseling tussen beleid en uitvoering was erg leerzaam en leidt niet alleen tot meer begrip voor elkaar, het voordeel is ook dat beleid en uitvoering beter op elkaar aansluiten: is het beleid goed uitvoerbaar? En andersom: leidt de uitvoering tot het behalen van de beleidsdoelen?’

Participatie

Bij het ontwikkelen van het Ontwerp NWP zijn medeoverheden en maatschappelijke partijen in een vroeg stadium betrokken via het participatieproces. ‘Hoewel het maken van een participatieplan voor een programma onder de Omgevingswet niet verplicht is – voor projecten overigens wel – hebben we daar toch voor gekozen omdat het ons goed leek om belanghebbenden van tevoren inzicht te geven in het geplande participatietraject. Dit participatieplan hebben we voorgelegd tijdens de eerste zienswijzenprocedure. We hebben ervoor gekozen het participatietraject te laten aansluiten op de vijf landsdelen die nu – in het kader van de Nationale Omgevingsvisie – een omgevingsagenda voorbereiden. Dat was ook iets dat de Unie van Waterschappen ons als tip meegaf: breng alvast de verschillende partijen bij elkaar die in een bepaald gebied met hun omgevingsagenda aan de slag gaan, om alvast in deze nieuwe setting kennis en ervaring uit te wisselen.’

Concreet kreeg de participatie gestalte in gebiedssessies voor waterschappen, provincies en gemeenten én in themasessies die meer gericht waren op maatschappelijke partijen. Sijbrandij: ‘Gelukkig hebben we dat traject kunnen doorlopen voordat door corona de lockdown begon. Het waren erg leuke sessies die ook door de participanten werden gewaardeerd. Uit die sessies hebben we enorm veel input opgehaald. Daar zijn de schrijvers van het Ontwerp NWP mee aan de slag gegaan en vervolgens hebben we aan de participanten teruggegeven hoe we in het Ontwerp NWP met hun input om zijn gegaan.’

Meer van buiten naar binnen halen

Ter afsluiting van het participatietraject vond in september vorig jaar nog een digitale consultatie plaats via het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving. ‘Dat is een on afhankelijk platform dat beoogt de samenwerking tussen rijksoverheid, burgers, bedrijven en andere maatschappelijke organisaties verder te brengen. Voor die consultatie deelden we een werkversie van het Ontwerp NWP met de deelnemers. Best spannend, want het ging om een stuk waarin nog niet alles afgehamerd was, maar dat gaf ook ruimte aan de inbreng van participanten. Voorop stond dat deelnemers een goed inkijkje kregen in het proces, zeker omdat er vanwege de coronamaatregelen minder mogelijkheid was om elkaar fysiek te ontmoeten. Dat heeft goed gewerkt. Als het meer integraal (samen)werken, verder verbinden van beleid en uitvoering en het meer van buiten naar binnen halen de essentie is van de Omgevingswet, dan is dat een goede ontwikkeling. Het maakt het werk spannender, maar ook leuker en interessanter.’